نوشتـه زهرا دهقـانی، باستان‌شناس
تصور من از گذشته خسروشیـریـن، روستایی پرآب، پر جنب‌وجوش، فعال و پر امکانات است. اگر از بین رفتن سرسبزی و آب را ناشـی از تغییرات اقلیمی بدانیم، سایر موارد امّـا ناشـی از خطاهای انسانی است. بررسی‌های باستان‌شناسی نشان داده که مردم خسروشیـریـن طی هـزار سال گذشته بارها و بارها جابجا شده‌اند و از قلعه‌ای بـه قلعه‌ای دیگر نقل مکان کرده‌اند. موضوع جالب اینجاست که از مکان‌های قبل هم بـه جز آثاری معدود، هیچ چیـز قابل‌توجّـه و مشخصی بر جای نگذاشته‌اند و آنها را بـه راحتی تخریب کرده‌اند. نمونه آن قلعه وسط روستا، معروف بـه «قلعه بالا» است که دیگر اثری از خانه‌های دوطبقه‌ی خشت و گلـی در آن نیست در حالی که تا همین پنجاه سال پیش تنها مکان سکونت روستا بـود و پدران ما همـه در آنجا متولد شده‌اند. نمونه‌ی دیگر آثـار تخریب‌شده، حمّـام بسیـار زیبای روستا است که بر اثر بی‌توجّهـی تخریب شد. همچنین، باغ‌ها و کوچه‌های رویایی با چشمه‌ها و جوی آب‌های روان آن.
بررسی‌های باستان‌شناسی نشان داده که مردم خسروشیـریـن طی هـزار سال گذشته بارها و بارها جابجا شده‌اند و از قلعه‌ای بـه قلعه‌ای دیگر نقل مکان کرده‌اند. موضوع جالب اینجاست که از مکان‌های قبل هم بـه جز آثاری معدود، هیچ چیـز قابل‌توجّـه و مشخصی بر جای نگذاشته‌اند و آنها را بـه راحتی تخریب کرده‌اند.
از شواهد اینطور پیداست که مردم ایـن دیار هیچوقت بـه گذشته‌ی خـود اهمیتی نمی‌داده‌اند و همیشه بـه دنبال تغییرات بوده‌اند و ایـن روند آنچنان از گذشته در مردم نهادینه شده که امروزه هم در رفتار جمعی مردم روستا کاملا قابل‌مشاهده است؛ بـه عنـوان مثال، فراموشی سریع آداب و رسوم، تغییر سبک زندگی و حتّی شیوه‌ی سخن‌گفتن.
هرچند که ایـن ویژگی جمعی دارای جنبه‌های مثبتی است، امّـا در مواردی هم باعث تکرار خطاها خواهد شد، چرا که خیـلی از مسائـل، اتفافات و خاطـرات گذشته از ذهن مردم بـه سرعت پاک مـی‌شود و انسان در گردونه‌ای تکرارشونده گیر افتاده و در نهایت، ایـن موضوع جلوی پیشرفت و ترقی جامعه را خواهد گرفت.
با توجّـه بـه تغییرات بسیـار سریع دنیای مدرنیته، ایـن سؤال در ذهن پیش می‌آیـد که «بهتر نیست اندکی حافظه‌ی تـاریـخـی‌مان را دستکاری کنیم و بیشتر بـه تجربیات گذشته‌ی خـود و سایرین بیاندیشیم و با ایـن سرعت توصیف‌نشدنی توسط دنیای مدرن، آشفته‌وار و بی‌هدف بـه ایـن سو و آن سو حرکت نکنیم؟»